Donald Trump heeft meer gemeen met Luiz Inácio Lula da Silva dan hij ooit toe zal geven. Wie Lula’s manier van economische sturing kent, herkent die in Trumps handels- en industriebeleid. Lula is de maatstaf voor een populistisch geleide markteconomie: de staat grijpt in, beschermt strategische sectoren en gebruikt economische macht om politieke en geopolitieke doelen te bereiken.

Heel erg Zuid Amerikaans. Van het Argentinië van Perron tot het Venezuela van Chavez werd dit model gebruikt. Trump doet in het noorden wat Lula in de tropen al jaren doet — maar hij speelt harder en zet zijn economische macht ook in voor directe inmenging in buitenlandse politiek.

Begin augustus 2025 legt Trump een importheffing van 50 procent op een breed pakket Braziliaanse producten. Het Witte Huis koppelt de maatregel niet aan een handelsoverschot of economische dreiging, maar aan de rechtszaak tegen oud-president Jair Bolsonaro – Trumps politieke bondgenoot. Lula weigert directe onderhandelingen, zoekt steun bij andere grootmachten en maakt duidelijk dat Brazilië zich niet laat dicteren.

Handel als diplomatiek wapen

Net als Trump gebruikt Lula handel als drukmiddel. Hij koppelt elk economisch instrument aan een groter politiek doel. Twee recente voorbeelden:

• De BRICS – Na de Amerikaanse tarieven roept Lula de leiders van China, India en andere BRICS-partners bijeen. Hij wil een gezamenlijk front vormen en maakt van een bilaterale ruzie een machtsvraagstuk tussen Washington en een blok opkomende economieën.
• Strategische mineralen – Lula ontwikkelt een nationale strategie voor cruciale grondstoffen zoals lithium en zeldzame aardmetalen. Hij verklaart deze tot ‘kwestie van nationale soevereiniteit’ en gebruikt export en investeringen als hefboom in internationale onderhandelingen.

Anders dan zijn Noordelijke collega, zet Lula handel vooral defensief in: om Brazilië te beschermen tegen externe druk en om ruimte te houden voor binnenlands beleid.

Trump in Lula’s voetsporen, maar harder

Trump hanteert dezelfde instrumenten, maar veel agressiever. Als leider van ’s werelds grootste economie beschikt hij over een hefboom die Lula niet heeft: één tariefbesluit uit Washington kan hele sectoren of economieën elders ontwrichten. Waar Lula economische druk meestal koppelt aan handels- of geopolitieke dossiers, gebruikt Trump die ook voor directe invloed op de binnenlandse politiek van andere landen.

De 50%-heffing op Braziliaanse producten is daar een voorbeeld van. Ze is niet bedoeld om de Amerikaanse industrie te beschermen, maar om Brazilië onder druk te zetten in de rechtszaak tegen Bolsonaro. Lula grijpt dit aan om zijn tegenstander frontaal aan te vallen: Bolsonaro, zegt hij, is “een landverrader” omdat hij Trump tot inmenging in de Braziliaanse rechtsorde heeft uitgelokt. Lula presenteert, niet onterecht, het conflict als een kwestie van nationale eer.

Een onbedoelde troefkaart

Trump geeft Lula daarmee onbedoeld een enorme troefkaart. Het tariefbesluit stelt Lula in staat zich te profileren als verdediger van de Braziliaanse soevereiniteit, boven de partijpolitiek uit. In een land waar nationale trots diep verankerd is, mobiliseert Lula steun ver buiten zijn eigen aanhang. Zijn boodschap is eenvoudig: wie zich verzet tegen buitenlandse bemoeienis, verdedigt Brazilië.

Kerncijfers Amerikaanse 50%-heffing
(van kracht sinds 6 augustus 2025)

• Totale Braziliaanse export naar VS: ca. 12–13% van de totale export
• Aandeel getroffen export: ± 36% van de uitvoer naar de VS (na ± 700 productuitzonderingen)
• Totale waarde getroffen goederen: ruim 50% van de export naar de VS als alle bestaande en nieuwe heffingen meetellen

Belangrijkste getroffen sectoren:

• Koffie – iconisch exportproduct, volledig onderhevig aan 50%-heffing
• Vlees – vooral rund- en kippenvlees
• Fruit en groente – inclusief tropisch fruit en verwerkte producten
• Textiel en kleding – met name uit het noordoosten van Brazilië
• Schoenen en leer – traditioneel sterk exportsegment

Economisch effect:

• Mogelijke krimp van 0,15 procentpunt bbp in 2025
• Zware impact op regio’s met lage toegevoegde waarde-export, zoals het noordoosten

Staatsgeleide economie in twee klimaten

Trump presenteert zich als kampioen van vrij ondernemerschap, maar gebruikt net als Lula linkse, staatsgeleide instrumenten: importheffingen, sancties, vrijstellingen en industriële strategie. Zelfs een strategische staatsdeelname door Trump in Intel is nogal Braziliaans. De staat stuurt de economie en politieke prioriteiten geven de doorslag. In Brazilië verpakt Lula dat in linkse vakbondstaal, in de VS doet Trump dat met blue collar “America First” retoriek — de kern is hetzelfde.

Milei als tegenbeeld

Javier Milei, de Argentijnse president, bewijst dat populisme niet altijd leidt tot economisch nationalisme. Hij deelt met Lula en Trump de politieke stijl — scherp, polariserend, anti-establishment — maar kiest voor radicale liberalisering: privatiseren, handelsbarrières weghalen, concurrentie maximaal toelaten. Toch is hij geopolitiek een bondgenoot van Trump. Het laat zien dat Lula’s model slechts één mogelijke vorm van populistische economie is, maar wel de blauwdruk waar Trump dicht bij blijft.

Politieke context: soevereiniteit en prestige

In deze tarievenoorlog kan Lula zich als hoeder van de nationale soevereiniteit positioneren. Hij weigert zich te laten vernederen in directe gesprekken met Trump en gebruikt het conflict om binnenlands prestige op te bouwen. Dat Trump zijn sancties openlijk koppelt aan de rechtszaak tegen Bolsonaro, versterkt het beeld van een Amerikaanse president die zich mengt in de Braziliaanse rechtsorde.  En dat is zeker niet voor het eerst in de geschiedenis. Met de aanval op de Braziliaanse soevereiniteit, heeft Trump zijn vriend Bolsonaro vooral imagoschade en politiek verlies bezorgd.

De maatstaf voor economische populisten

Wie Trump wil begrijpen als economische populist, hoeft alleen naar Lula te kijken. Beiden zetten handel in als wapen, sturen de markt met politieke hand en plaatsen nationale belangen boven economische regels. Het verschil: Trump benut de economische overmacht van de VS om anderen zijn politieke agenda hardhandig op te dringen. — zelfs om buitenlandse politieke processen te beïnvloeden. Hun economische filosofie verschilt niet veel, maar Lula weet zijn kaarten strategisch slimmer uit te spelen en bereikt met ogenschijnlijk lichte hand wat Trump met bot geweld probeert af te dwingen.